Onderwijskansen door te werken aan de executieve functies

Meer gelijke kansen? Begin bij de leerling

De laatste jaren is kansengelijkheid een veelbesproken thema in het onderwijs. Media, beleidsmakers en onderzoekers zoeken naar manieren om ieder kind gelijke kansen te bieden. Vaak ligt de nadruk op systeemveranderingen, zoals curriculumaanpassingen of nieuwe financieringsmodellen. Maar er is ook veel winst te behalen op individueel niveau. En dáár kun jij als onderwijsprofessional vandaag al het verschil maken.

Wat zegt het onderzoek?

Het Verwey-Jonker Instituut publiceerde in 2021 het rapport Kansengelijkheid in het onderwijs. Hierin worden allerlei factoren genoemd die invloed hebben op kansengelijkheid. Niet alleen systeemkenmerken, maar juist ook persoonlijke factoren zoals:

• Identiteitsontwikkeling
• Zelfovertuiging (self-efficacy)
• Eigenaarschap
• Motivatie

Deze persoonlijke eigenschappen maken dus écht verschil. Het goede nieuws: je kunt hier als docent of mentor aan bijdragen – onder andere door te werken aan executieve functies.

Waarom executieve functies?

Executieve functies zijn de regelfuncties van het brein. Ze zorgen ervoor dat leerlingen:

• Reflecteren op hun gedrag
• Emoties kunnen reguleren
• Weloverwogen keuzes maken

Als deze functies goed ontwikkeld zijn, zien we dat leerlingen meer eigenaarschap, motivatie en zelfvertrouwen tonen. Bovendien dragen ze bij aan identiteitsontwikkeling – allemaal factoren die volgens onderzoek bijdragen aan kansengelijkheid (Diamond, 2013).

Wat zegt de wetenschap nog meer?

Uit studies blijkt dat de ontwikkeling van executieve functies vaak samenhangt met de sociaal-economische achtergrond van een leerling (Nesbitt et al., 2013). Leerlingen uit gezinnen met minder financiële en culturele middelen krijgen thuis vaak minder ondersteuning, ervaren meer stress, en missen soms de structuur die nodig is om deze functies optimaal te ontwikkelen (McLoyd, 1998).

Dat betekent: als we op school gericht werken aan het versterken van deze functies, kunnen we een verschil maken voor juist die leerlingen die het thuis minder makkelijk hebben.

Hoe dan?

Bij Movenda geloven we dat executieve vaardigheden aan te leren zijn. Denk aan plannen, organiseren, reflecteren en omgaan met emoties. Onze methode ondersteunt dit proces stap voor stap:

• Leerlingen stellen persoonlijke doelen
• Ze reflecteren regelmatig op hun gedrag
• De docent of mentor begeleidt het proces
• Leerlingen leren bijsturen en verantwoordelijkheid nemen

Deze aanpak noemen we begeleide autonomie: vrijheid én structuur. Geen loslaten, maar ondersteunen terwijl de leerling leert zelf het stuur in handen te nemen.

En nu?

Onderwijs kan de grote gelijkmaker zijn. Maar alleen als we actief bijdragen aan de ontwikkeling van alle leerlingen – ongeacht hun achtergrond.

Kijk eens kritisch naar jouw school:
✅ Worden álle leerlingen echt in staat gesteld om te groeien?
✅ En zo niet: zou het versterken van executieve functies een stap kunnen zijn richting meer kansengelijkheid?

Als je op die laatste vraag “ja” antwoordt, dan nodigen we je uit om verder te lezen op onze website. Ontdek wat de Movenda methode voor jouw leerlingen kan betekenen.

Bronnen:

Verwey-Jonker Instituut (2021). Kansengelijkheid in het onderwijs. Utrecht: Ministerie van OCW.

Diamond, A. (2013). Executive Functions. Annual Review of Psychology, 64, 135–168.

McLoyd, V. C. (1998). Socioeconomic disadvantage and child development. American Psychologist, 53, 185–204.

Nesbitt, K. T., Baker-Ward, L., & Willoughby, M. T. (2013). Executive function mediates socio-economic and racial differences in early academic achievement. Early Childhood Research Quarterly, 28, 774–783.