Onderwijskansen door te werken aan de executieve functies

De afgelopen jaren is er veel gesproken over gelijke kansen in het onderwijs. Onderzoek en media aandacht zorgen ervoor dat er constant gezocht wordt naar manieren om de kansengelijkheid te vergroten. Al snel ligt de focus op beleidsveranderingen en het onderwijssysteem, maar er is ook een wereld te winnen op individueel niveau. En op dit niveau kan jij als onderwijsprofessional een verschil maken.

In 2021 kwam het Jonker-Verweij Instituut met een publicatie genaamd “Kansengelijkheid in het onderwijs” (2021). In deze publicatie worden verschillende factoren benoemd welke invloed hebben op de kansengelijkheid in het onderwijs. De publicatie start met de individuele factoren, we noemen er een aantal: identiteitsontwikkeling, self-efficacy (zelfovertuiging), eigenaarschap, motivatie en zo zijn er nog een aantal factoren (zie de volledige lijst in de afbeelding boven deze tekst). Volgens het Jonker-Verweij instituut hebben al deze factoren dus invloed op kansengelijkheid. Er zou dus geconcludeerd kunnen worden dat, wanneer er op deze factoren invloed wordt uitgeoefend, de kansengelijkheid wordt vergroot.

Waarom om aan de slag met executieve functies?

Omdat het helpt! Executieve functies zijn de breinfuncties die zorgen voor reflectie op eigen handelen, het zorgt ervoor dat leerlingen weloverwogen beslissingen kunnen nemen en het reguleert de emoties (Diamond, 2013). Wanneer deze functies goed ontwikkelen zorgt dit voor meer eigenaarschap, motivatie, identiteitsontwikkeling en uiteindelijk tot meer zelfovertuiging. Het is dus van groot belang dat hier aandacht voor is, of dit nu thuis is of op school.

Wat we zien in wetenschappelijk onderzoek is dat de ontwikkeling van executieve functies sterk verwant zijn aan de sociaal-economische status van de leerlingen/ het gezin waar zij in opgroeien (Nesbitt et al., 2013). Leerlingen uit deze gezinnen krijgen minder ondersteuning thuis, hebben over het algemeen een minder groot cultureel kapitaal en ervaren meer stress. Allerlei factoren die te maken hebben met het welzijn van leerlingen, maar ook met schoolsucces (McLoyd, 1998). 

Hoe kan ik dan aan de slag met executieve functies?

Wij zijn ervan overtuigd dat vaardigheden, die uitwerkingen zijn van executieve functies, aan te leren zijn. Denk bijvoorbeeld aan reflecteren op eigen gedrag of omgaan met emoties, maar ook de iets meer in het oog springende vaardigheden zoals plannen en organiseren zijn leerbaar. Door met deze processen aan de slag te gaan en leerlingen te ondersteunen in dat proces kunnen de executieve functies en de uitwerkingen daarvan versterkt worden.

De Movenda methode werkt als volgt: de leerlingen stellen persoonlijke doelen, er is een docent/ mentor die het proces bewaakt, de leerlingen reflecteren op hun eigen gedrag en passen hun gedrag aan om de eigen doelen te behalen. Wij noemen dit “begeleide autonomie” omdat de leerling leert verantwoordelijkheid te nemen zonder in het diepe te worden gegooid.

En hoe verder nu? 

Het onderwijs is de grote gelijkmaker, het zou niet uit moeten maken uit welk gezin je komt omdat de school ervoor zorgt dat iedereen voldoende kansen krijgt om zich te ontwikkelen. Lukt dit al op jullie school? Zo ja, geweldig! Zo nee, welke stappen hebben jullie te zetten? Zou een interventie op executieve functies een verschil kunnen maken voor de groep leerlingen die niet dezelfde kansen hebben? Als je antwoord daar “ja” op is, lees dan vooral verder op onze website en ga na wat de Movenda methode voor jouw leerlingen kan betekenen!

McLoyd, Vonnie. (1998). McLoyd VC. Socioeconomic disadvantage and child development. Am Psychol 53: 185-204.

Verwey-Jonker Instituut (2021). Kansengelijkheid in het onderwijs. Utrecht: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Nesbitt, K. T., Baker-Ward, L., Willoughby, M. T. (2013). Executive function mediates socio-economic and racial differences in early academic achievement. Early Childhood Research Quarterly 28 (2013) 774–783.
Diamond, A. (2013). Executive Functions. Annu Rev Psychol. 2013 ; 64: 135–168.