Grip op gedrag: hoe je als school effectief leerlinggedrag kunt stimuleren
Het gedrag van leerlingen staat volop in de schijnwerpers. In het schooljaar 2022-2023 werden meer leerlingen geschorst dan ooit tevoren (Inspectie van het Onderwijs, 2024). Scholen zoeken naar manieren om gedragsproblemen effectief aan te pakken, maar een universele oplossing ontbreekt. Wel zijn er concrete stappen die je als schoolteam kunt nemen om gewenst gedrag te bevorderen — en daarmee grip te krijgen op de sfeer en veiligheid in je school.
1. Begin met een gezamenlijke visie op gedrag
Een eenduidige visie op wat je als school verstaat onder effectief leerlinggedrag is essentieel. Het zorgt ervoor dat leerlingen door alle medewerkers op dezelfde gedragingen worden aangesproken. Onderzoek toont aan dat consistentie in gedragsverwachtingen binnen een school de kans op gedragsproblemen verlaagt en voorspelbaarheid creëert (Sugai & Horner, 2002). Neem de tijd om deze visie samen te formuleren: waar staan jullie voor, wat vinden jullie belangrijk, en welk gedrag hoort daarbij?
2. Communiceer de visie helder naar ouders en leerlingen
Een visie heeft alleen effect als deze leeft binnen de schoolgemeenschap. Ouders en leerlingen moeten weten wat jullie verwachten, waarom, en vooral: wat het hen oplevert. Transparantie voorkomt onbegrip of weerstand en maakt gedragsverwachtingen bespreekbaar. Volgens onderzoek van Simons-Morton et al. (1999) werkt deze communicatie het best wanneer het in positieve taal gebeurt en gericht is op samenwerking.
3. Leer effectief gedrag actief aan
Gedrag is aan te leren. Toch wordt vaak verondersteld dat leerlingen vanzelf weten wat ‘gewenst gedrag’ inhoudt. In werkelijkheid hebben leerlingen instructie, voorbeeldgedrag en oefening nodig. Modeling – waarbij leraren zelf laten zien welk gedrag ze verwachten – is een bewezen effectieve aanpak (Bandura, 1977). Benoem wat je doet en waarom, en geef leerlingen ook de taal om hun eigen gedrag te begrijpen.
4. Laat leerlingen leren van elkaar
Sociale interactie speelt een grote rol in gedragsontwikkeling. Door leerlingen met en van elkaar te laten leren, vergroot je hun betrokkenheid én hun gedragsrepertoire. Denk aan peer-coaching, intervisiegesprekken, of het inzetten van leerlingmentoren. Uit onderzoek blijkt dat peer-learning bijdraagt aan zelfvertrouwen, gedragsregulatie en sociale verbondenheid (Van der Meijden & Veenman, 2005).
5. Stimuleer autonomie en eigenaarschap
Gedragsverandering is geen top-down proces. Leerlingen moeten eigenaarschap ontwikkelen over hun keuzes en het effect daarvan ervaren. Succeservaringen versterken het geloof in eigen kunnen – wat in de psychologie ‘self-efficacy’ wordt genoemd (Bandura, 1997). Autonomie is hierin een sleutelbegrip: wanneer leerlingen ruimte krijgen om hun gedrag te sturen én daarbij begeleid worden, neemt de motivatie én gedragsverandering toe (Deci & Ryan, 2000).
De Movenda-aanpak: begeleide autonomie in de praktijk
Bij Movenda geloven we dat gedragsontwikkeling geen kwestie is van regels opleggen, maar van samen bouwen aan gedragsvaardigheden. De mentor begeleidt het proces, maar zonder het over te nemen. Leerlingen stellen doelen, reflecteren op eigen gedrag en maken keuzes – en dat binnen een veilige, duidelijke structuur. Zo ontstaat eigenaarschap en duurzame gedragsverandering.
Benieuwd hoe dit er op jouw school uit kan zien? We denken graag met je mee!
Bronnen
Van der Meijden, A., & Veenman, M. V. J. (2005). Enhancing self-regulated learning through student-peer feedback. Learning and Instruction, 15(4), 307–322.
Bandura, A. (1977). Social learning theory. Prentice Hall.
Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. W.H. Freeman and Company.
Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The “what” and “why” of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227–268.
Inspectie van het Onderwijs. (2024). De Staat van het Onderwijs 2024. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs.
Simons-Morton, B. G., Crump, A. D., Haynie, D. L., & Saylor, K. E. (1999). Student-school bonding and adolescent problem behavior. Health Education Research, 14(1), 99–107.
Sugai, G., & Horner, R. H. (2002). The evolution of discipline practices: School-wide Positive Behavior Supports. Child & Family Behavior Therapy, 24(1–2), 23–50.